১) সঁচা-মিছা নির্ণয় কৰা—
ক) পুৰাতত্ত্ববিদসকলে খনন কার্যৰ দ্বাৰা জনপদসমূহৰ বিষয়ে তথ্য লাভ কৰিছিল৷
উত্তৰ: সঁচা৷
খ) জনপদৰ দিনত বিভিন্ন ৰঙৰ মাটিৰ পাত্ৰ তৈয়াৰ কৰা হৈছিল৷
উত্তৰ: মিছা৷
গ) মহাজনপদৰ সময়ত লোৰ ব্যৱহাৰ হোৱা নাছিল৷
উত্তৰ: মিছা৷
ঘ) মহাজনপদৰ দিনত শস্যৰ ওপৰত ১/৬ অংশ কৰ নির্ধাৰণ কৰা হৈছিল৷
উত্তৰ: সঁচা৷
ঙ) মহাজনপদসমূহ সমগ্ৰ ভাৰততে সিঁচৰতি হৈ আছিল৷
উত্তৰ: মিছা৷
২) শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা—
ক) তলৰ কোনখন মহাজনপদত ৰাজতন্ত্ৰ নাছিল?
১) মগধ ২) লিচ্ছবী ৩) অঙ্গ ৪) অৱন্তী
উত্তৰ: লিচ্ছবী৷
খ) মগধ ৰাজ্যৰ কাষতে থকা নদীখন হ’ল—
১) গংগা ২) যমুনা ৩) কোশী ৪) মহানদী
উত্তৰ: গংগা৷
গ) তলৰ কোনখন ঠাই ষোল্ল মহাজনপদৰ অর্ন্তভুক্ত নহয়?
১) কোশল ২) বৎস ৩) হস্তিনাপুৰ ৪) অৱন্তী
উত্তৰ: হস্তিনাপুৰ৷
ঘ) কোন বৃত্তিৰ লোক মহাজনপদসমূহত নাছিল?
১) বাঢ়ৈ ২) কুমাৰ ৩) শিপিনী ৪) পেছাদাৰী স্থপতি
উত্তৰ: পেছাদাৰী স্থপতি৷
ঙ) কোনজন ৰজাৰ দিনত মগধ সাম্ৰাজ্যত পৰিণত হৈছিল?
১) বিম্বিসাৰ ২) অজাতশত্ৰু মহাপদ্মনন্দ ৪) চন্দ্ৰগুপ্ত মৌর্য
উত্তৰ: চন্দ্ৰগুপ্ত মৌর্য৷
৩) উত্তৰ লিখা—
ক) মহাজনপদৰ দিনত কি উপায়েৰে খাদ্যশস্যৰ উৎপাদন বঢ়োৱা হৈছিল?
উত্তৰ: মহাজনপদৰ দিনত খাদ্যশস্যৰ উৎপাদন বঢ়াবলৈ অধিক পৰিমাণৰ ভূমি কম সময়তে চহাবৰ কাৰণে কাঠৰ সঁজুলিৰ পৰিৱর্তে লোৰে নিৰ্মিত দা, কুঠাৰ, কোৰ, নাঙল আদি সঁজুলিৰ ব্যাপক ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷ মহাজনপদৰ আগলৈকে নির্দিষ্ট ঠাইত বীজ সিঁচি খেতি কৰা হৈছিল, যাৰ ফলত সিঁচি দিয়া বীজ চৰাই-চিৰিকটিয়ে খাই শেষ কৰিছিল৷ সেয়ে তেওঁলোকে নতুনকৈ ৰোপণ পদ্ধতিৰে কৃষি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ ফলত উৎপাদন বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে৷
খ) ৰাজন পদৰ নির্বাচন কোনে কৰিছিল?
উত্তৰ: আর্যসকলৰ একোখন সমাজক ‘জন’ বোলা হৈছিল৷ এই জনবোৰৰ প্ৰতিটোতে গৰু, ঘোঁৰা আৰু ৰথেৰে চহকী কিছু সংখ্যাক প্ৰতিপত্তিশালী লোক আছিল৷ এওেঁলাকক ‘ৰাজন্য’ বোলা হৈছিল৷ এই ৰাজন্যসকলৰ মাজৰ পৰাই বাহুবলী, শক্তিশালী আৰু যুদ্ধ বিগ্ৰহত নেতৃত্ব দিব পৰা একোজন ব্যক্তি ৰজা বা ৰাজন হৈছিল৷ অতীতত এই ধৰণে ‘ৰজা’ পদৰ সৃষ্টি হৈছিল৷
গ) মহাজনপদৰ ৰজাসকলে কিয় দুর্গ নির্মাণ কৰিছিল?
উত্তৰ: মহাজনপদৰ ৰজাসকলে বিভিন্ন কাৰণত দুর্গ নির্মাণ কৰিছিল৷ তাৰে প্ৰধান কাৰণসমূহ হ’ল—
(i) আনৰ আক্ৰমণৰ পৰা নিজৰ ৰক্ষা৷
(ii) নিজৰ প্ৰতিপত্তি বজাই ৰখা৷
(iii) দুর্গৰ ভিতৰত বসবাস কৰা প্ৰজাবর্গক নিজৰ অধীনত ৰখা৷
ঘ) মগধ শক্তিশালী হোৱাৰ মূল কাৰণবোৰ কি আছিল?
উত্তৰ: মগধ শক্তিশালী হোৱাৰ বহুতো কাৰণ আছিল৷ তাৰে মূল কাৰণসমূহ হ’ল—
(i) মগধ প্ৰাকৃতিক সম্পদত অতি চহকী আছিল৷ গংগা আৰু শোণ নদী মগধৰ মাজেদি বৈ যোৱাৰ বাবে এক বিস্তৃত অঞ্চলৰ ভূমি সাৰুৱা আছিল৷ এই সাৰুৱা ভূমিভাগ কৃষিকার্যত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷ লগতে নদী দুখন ওচৰতে থকা বাবে পৰিবহণ, পানীযোগান আদিৰো সুবিধা হৈছিল৷
(ii) মগধৰ হাবিত থকা মূল্যৱান কাঠৰ জৰিয়তে ঘৰ সজা, জন্তুৱে টনা ৰথ আৰু অন্যান্য প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰী প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল৷
(iii) হাবিত থকা হাতীবোৰ ধৰি আনি প্ৰশিক্ষণ দি সৈন্যবাহিনীৰ কামত লগোৱা হৈছিল৷
(iv) মগধৰ ‘লো’-ৰ খনিত পোৱা ‘লো’-ৰে অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ, কৃষিৰ সা-সঁজুলি আদি নির্মাণ কৰাত সুবিধা হৈছিল৷
(v) আন এক গুৰুত্বপূর্ণ কাৰণ আছিল যে সেই সময়ৰ অন্য জনপদসমূহৰ তুলনাত মগধৰ মানুহবিলাক সাহসী আৰু পৰিশ্ৰমী আছিল৷
ঙ) মহাজনপদৰ দিনত লিপিক বিশেষকৈ কি কি কামত ব্যৱহাৰ কৰিছিল?
উত্তৰ: মহাজনপদৰ দিনত বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত লিপি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷ সেইবোৰ হ’ল—
(i) ব্যৱসায়ীসকলে ব্যৱসায়ৰ প্ৰয়োজনীয় হিচাপ-নিকাচ ৰাখিবৰ বাবে লিপি ব্যৱহাৰ কৰিছিল৷
(ii) দূৰ-দূৰণিলৈ খবৰ-বাতৰি পঠিয়াবলৈ লিপি ব্যৱহাৰ কৰিছিল৷
(iii) ৰজাসকলে লিপিৰ সহায়ত কৰ-কাটল সম্পৰ্কীয় হিচাপ লিখিত ৰূপত ৰাখিছিল৷
৪) দলত আলোচনা কৰি উত্তৰ লিখা—
ক) জনপদৰ দিনত ৰজা নির্বাচন আৰু বর্তমান শাসকসকলৰ নির্বাচনৰ মাজত কি অমিল দেখা যায়? **
উত্তৰ: জনপদৰ দিনত সাধাৰণতে সমাজৰ বাহুবলী, শক্তিশালী আৰু যুদ্ধ-বিগ্ৰহত নেতৃত্ব দিব পৰা একোজন ব্যক্তিক ৰজা বা ৰাজন নির্বাচন কৰা হৈছিল৷ আনহাতে বর্তমান শাসকসকলৰ নির্বাচনত সমাজৰ বাহুবলী, শক্তিশালী আৰু যুদ্ধ বিগ্ৰহত নেতৃত্ব দিব পৰা গুণ আদি চাই শাসক নির্বাচন কৰা নহয়৷
খ) মহাজনপদসমূহৰ সময়ত জনসাধাৰণে কি কি কৰ শোধাইছিল?
উত্তৰ: মহাজনপদসমূহৰ সময়ত জনসাধাৰণে শোধোৱা কৰ—
(i) কৃষকসকলে শষ্য উৎপাদনৰ ১/৬ অংশ কৰ হিচাপে ৰজাক শোধাইছিল৷ ইয়াক ‘ভাগ’ বা ‘অংশ’ বোলা হৈছিল৷
(ii) বাঢ়ৈ বা শিপিনীসকলে মাহত এদিন ৰজাৰ ঘৰত পৰিশ্ৰম কৰি কৰ আদায় দিছিল৷
(iii) পশুপালকসকলে জীৱ-জন্তু অথবা জীৱ-জন্তুৰ পৰা উৎপন্ন বস্তুৰ বাবদ কৰ আদায় দিছিল৷
(iv) ব্যৱসায়ীসকলে তেওলোকে বেচা-কিনা কৰিবলৈ অনা বস্তুৰ বাবদ কৰ আদায় দিছিল৷
(v) চিকাৰী বা জংঘলত বাস কৰা লোকসকলে জীৱ-জন্তু বা কাঠৰ সামগ্ৰী যোগান ধৰি কৰ শোধাইছিল৷
৫) মানচিত্ৰ চাই উত্তৰ লিখা—
ক) সিন্ধু নদী ভাৰতৰ কোন দিশত অৱস্থিত? ই বর্তমান ভাৰতৰ কোন কোন ৰাজ্য চুই গৈছে?
উত্তৰ: সিন্ধু নদী ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব আৰু উত্তৰ-পশ্চিম দুয়ো দিশত অৱস্থিত৷ ই বর্তমান ভাৰতৰ জম্মু-কাশ্মিৰৰ মাজেৰে বৈ গৈছে৷
খ) প্ৰাচীন মগধ বর্তমান ভাৰতৰ কোন ৰাজ্যত অৱস্থিত?
উত্তৰ: প্ৰাচীন মগধ বর্তমান ভাৰতৰ বিহাৰ ৰাজ্যত অৱস্থিত৷
